Brazylia: Książka dla dzieci wywołała debatę na temat rasizmu

Czytając ten artykuł dlaczego by nie posłuchać piosenki „Dworek Żółta Wilga(Sítio do Pica-Pau Amarelo), piosenki ze ścieżki dźwiękowej do klasycznego brazylijskiego serialu telewizyjnego stworzonego na podstawie książek Monteiro Lobato, autora literatury dziecięcej.

Piosenka Gilberto Gil dostępna jest na stronie internetowej artysty.  Kliknij, aby otworzyć odtwarzacz audio w innym okienku.

W ciągu ostatnich miesięcy brazylijskie media publiczne debatowały nad literaturą, cenzurą, rasizmem oraz edukacją, po tym jak Komisja Edukacji Narodowej (NCE) zasugerowała, aby książka pt. „Caçadas de Pedrinho” („Piotruś na tropach przygody”) [pt] napisana przez znanego pisarza Monteiro, została wycofana ze szkół.

Na podstawie książki M. Lobato „Caçadas de Pedrinho” powstał w latach 80-tych znany serial telewizyjny, który nadal jest transmitowany w krajach portugalskojęzycznych.  W końcu lat 90-tych książka ta została wprowadzona jako lektura do szkół w całej Brazylii.  Jest ona także na liście w programie rządowym mającym na celu rozprowadzanie książek wśród dzieci w szkołach publicznych.

Jednakże pod koniec 2010 roku pewien obywatel złożył skargę, w której twierdził, że książka ta nie przestrzega wytycznych programu edukacyjnego [pt] wprowadzonych przez Komisję Edukacji Narodowej (NCE), dotyczących w szczególności „zakazu propagowania uprzedzeń, utrwalania stereotypów oraz doktrynerstwa”, listy kryterów dotyczących także „jakości pod względem treści, tematu książki, estetyki oraz możliwości zrozumienia przez czytelników, do których jest ona adresowana”. Sergio Leo wyjaśnia co następuje:

(…) os especialistas do MEC [Ministério da Educação] analisaram a denúncia e tiveram de admitir que a obra tem elementos racistas e concluíram que, do jeito que está, não deve constar da lista de distribuição, a menos que tenha uma orientação ao professor e aos pequenos leitores, mostrando que lá em 1933 havia mais racismo no Brasil e que não se deve tomar como padrão de conduta e valor o tipo de referência depreciativa que Lobato faz a negros.

(…) eksperci z Ministerstwa Edukacji rozpatrzyli tę skargę i przyznali, że książka ta zawiera elementy rasistowskie i doszli do wniosku, że w takim formacie w jakim jest nie powinna być ona na liście rozprowadzanych ksiażek, jeśli nie będzie zawierała wskazówek dla nauczycieli i młodych czytelników wyjaśniających, że w latach 30-tych w Brazylii było więcej rasizmu, i że obraźliwe komentarze M. Lobato na temat czarnoskórych mieszkańców nie powinny być uważane jako normalne zachowanie.

Protesty przeciwko pomysłowi wycofania książki napłynęły z wielu stron.  Intelektualiści z Brazlijskiej Akademii Literatury zaprotestowali przeciwko temu posunięciu.  Jarbas, z blogu Boteco Escola (Szkoła Publiczna) [pt], zdefiniował tę sprawię,  jako „pedagogiczną cenzurę”.

Blog Música Pura (Nieskazitelna Muzyka) [pt] stwierdził, że literatura jest dziedzictwem, którego nie można przerabiać według nowych konceptów.  Aldo Rebelo, z Partii Komunistycznej, zamieścił w swoim poście [pt] ostrą krytykę porównując weto wobec „Caçadas de Pedrinho” do wprowadzenia „sądu literackiego” w Brazylii.

Valdeci, z blogu Mais de 140 caracteres (Więcej niż 140 wizerunków) [pt], zwrócił się z apelem, aby nie tylko poprzeć M. Lobato, ale także wszystkich innych pisarzy, którzy nie bali się przeciwstawić poprawności politycznej:

Agora o Conselho Nacional de Educação vai tomar para si o direito de invadir editoras mundo a fora, com se donos da verdade absoluta fossem, para recolher os livros de Monteiro Lobato, Machado de Assis, Castro Alves e tantos outros escritores que “ousaram” escrever suas histórias longe da hipocrisia do politicamente correto (termo e conceito estes que nem existiam na época)…

W obecnych czasach Komisja Edukacji Narodowej uzurpuje sobie prawo do wtargnięcia do wydawców na całym świecie, tak jakby tylko ona była jedynym strażnikiem prawdy, w celu dokonania poprawek w powieściach takich autorów jak Moteiro Lobato, Machado de Assis, Castro Alves czy wielu innych, którzy „śmieli” pisać swoje książki wolni od hipokryzji poprawności politycznej (konceptu, który w owych czasach nawet nie istniał)…

Picture of Monteiro Lobato, circa 1920. Image in public domain.

Zdjęcia Monteiro Lobato z około 1920 roku. Zdjęcie dostępne do użytku publicznego.

Monteiro Lobato jest osobą stojacą za książkami, które bawiły pokolenia brazylijskich dzieci.   Postrzegany jako bohater narodowy, wniósł wielki wkład w dziedzictwo kulturowe państwa.

Fragment wypowiedzi pisarza brazylijskiego Maurício de Souza, autora komiksu dla dzieci Turma da Mônica (Gang Moniki) [pt] , gdzie gorąco staje w obronie prac Lobato, został zacytowany przez Sylvanę Nunes na blogu Meu caderno de poesias (Mój  notatnik poetycki) [pt]:

(…) durante essa guerra que travava contra o atraso, semeava ideias e livros para as crianças. Os melhores de todos os tempos.

(…) Przez ten czas kiedy toczył walkę z zacofaniem, rozpowszechniał pomysły i książki dla dzieci.  Najlepsze na świecie.

Jednakże César Baldi, zacytowany na blogu BloQ [pt], postrzega ograniczanie idei rasizmu tylko do czasów, w których książka została napisana (argument używany w obronie Lobato), jako negowanie istnienia stałego problemu dyskryminacji czarnoskórych mieszkańców.

The cast of Yellow Woodpecker Ranch in the Globo television series based on Monteiro Lobato's children's books. Image courtesy of Obvious magazine.

Obsada serialu „Dworek Żółta Wilga” emitowanego przez telewizję Globo, powstałego na podstawie książek Monteiro Lobato. Zdjęcie za zgodą magazynu „Obvious”.

Terezinha Pereira, z blogu Alma Carioca (Dusza Karioki) [pt],  zakwestionowała kryteria wzięte pod uwagę przez NCE (Komisję Edukacji Narodowej) i Komisję Specjalną ds. Równouprawnienia przy analizowaniu skargi:

Nem devem imaginar que personagens da ficção “tem voz própria” que, necessariamente, não é a mesma do autor. E se fosse? Não seria um bom motivo para discussão na escola?

Im prawdopodobnie nawet nie przychodzi do głowy, że postacie fikcyjne mogą „mieć swoje własne poglądy”, niekoniecznie takie same jak poglądy autora powieści.  A nawet jeśli byłyby takie same?  Czyż nie byłby to dobry temat, aby zapoczątkować dyskusje w szkole?

Idelber Avelar, z blogu O biscoito fino e a massa (Delikatny krakers i tłum) [pt], przedstawiła tę kwestię  z perspektywy edukacji:

a contextualização [é] necessária para que epítetos, comportamentos discriminatórios, racismo explicito, ódio a povos ou a orientações sexuais etc., sancionadas e apresentadas como normais no contexto em que a obra foi escrita ou no interior dela (…) sejam lidos criticamente e não replicados como modelo pelos alunos. Não é tão fácil como parece. No caso de Monteiro Lobato, é imensamente difícil.

należy to rozważnie przeanalizować, tak aby te obraźliwe epitety, dyskryminujące zachowanie, jawne prześladowanie na tle rasowym, nienawiść wobec innych ludzi lub innych orientacji seksualnych itp. , aprobowane lub pokazane jako normalne zachowanie w realiach, w których ta powieść czy inne powstały (…) były czytane z krytycznym nastawieniem i nie były powielane przez uczniów jako przykłady normalnego zachowania.  Nie jest to takie łatwe jak się wydaje.  W sprawie Labato jest to ogromnie trudne.

Dla Sergio Leo [pt] większa część krytyjących twórczość Lobato w raporcie NCE nigdy nie czytała jego powieści, znając je tylko z telewizyjnych adaptacji, w których zostały one okrojone z „rasizmu i innych tym podobnych rzeczy”.

Alberto Mussa, przytoczony przez Rafaela Rodriguesa w blogu Entretantos (Międzyczasy) [pt], wierzy że nadszedł czas, aby przestać zaprzeczać faktowi, że w Brazylii nie istnieje problem ani rasizmu ani uprzedzeń.  W swoim własnym poście na łamach dziennika literackiego Mussa poprosił, aby go przekonano:

Me convençam que uma criança negra lendo uma passagem racista de um dos livros do genial Lobato não vá se sentir vexada, discriminada, constrangida. Me convençam que livros como esses não violam a integridade psíquica e moral da criança – que somos, por lei, obrigados a proteger.

Przekonajcie mnie, że czarnoskóre dziecko podczas czytania rasistowskiego zwrotu w jednej z książek wielkiego Lobato, nie będzie czuło się prześladowane, dyskryminowane, zatrwożone.  Przekonajcie mnie, że książki takie jak te nie łamią godności i integralności psychicznej u dzieci, które my mamy prawny obowiązek chronić.

Debata wokół sprawy Monteiro Lobato jasno pokazała różnice w jaki sposób media publiczne zrelacjonowały tę sprawę, a jak do tego podeszła blogosfera.  Tym pierwszym podobało się podejście z cenzurą,  ukierunkowując  program w taki sposób, że niekiedy wywoływało to niewłaściwe dyskusje.

W międzyczasie blogosfera zagłebiła się w tym temacie i zaprezentowała różne punkty widzenia, za i przeciw, takie które nie były dostępne dla przeciętnego czytelnika czy widza mediów publicznych.

Rozpocznij dyskusję

Autorzy, proszę Zaloguj »

Wskazówki

  • Wszystkie komentarze są moderowane. Nie wysyłaj komentarza więcej niż raz, gdyż może to zostać zinterpretowane jako spam.
  • Prosimy, traktuj innych z szacunkiem. Komentarze nieprzywoite, obraźliwe lub atakujące inne osoby nie będą publikowane.